.
Ακτινοθεραπεία
Η Ακτινοθεραπεία είναι η χρήση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας με σκοπό την ίαση ή την ανακούφιση των νεοπλασματικών και μη νοσημάτων.
Γίνεται στις περιπτώσεις:
α) κακοήθους όγκου (στην πλειοψηφία ) και
β) καλοήθων παθήσεων (π.χ. νευραλγία τριδύμου, εξόφθαλμος θυρεοειδούς, χηλοειδές).
Η ακτινοθεραπεία μαζί με τη Χειρουργική και την ενδοφλέβια ή από του στόματος θεραπεία (Χημειοθεραπεία, στοχευμένη θεραπεία και ανοσοθεραπεία) είναι από τις βασικότερες μεθόδους αντιμετώπισης των κακοήθων νεοπλασιών.
Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των κακοήθων νεοπλασιών από τις αρχές του 20ου αιώνα.
Στόχος της ακτινοθεραπείας είναι η χορήγηση δόσης ακτινοβολίας ικανής για την εξάλειψη του όγκου στόχου με την ελάχιστη δυνατή επίπτωση στους γειτονικούς φυσιολογικούς ιστούς.
Επομένως, η εκτίμηση του θεραπευτικού αποτελέσματος συμπεριλαμβάνει δύο παραμέτρους:
• την ανταπόκριση του όγκου στόχου και
• τις αντιδράσεις των γύρω φυσιολογικών ιστών.
Πως δρα;
Η ακτινοβολία προκαλεί καταστροφή των κυττάρων στο πεδίο της ακτινοβόλησης, μέσω της βλάβης του γενετικού υλικού, ώστε να καταστεί αδύνατη η περαιτέρω ανάπτυξη και κυτταρική διαίρεση. Το DNA είναι το σημαντικότερο κυτταρικό συστατικό που μπορεί να πληγεί από την ακτινοβολία, αφού μεταφέρει το γενετικό κώδικα.
Πως χορηγείται;
Συνήθως η ριζική ακτινοθεραπεία διαρκεί από μια συνεδρία (πχ. στην στερεοταξία) έως και 8 περίπου εβδομάδες, πραγματοποιείται καθημερινά και διαρκεί λίγα λεπτά (με τους σύγχρονους Γραμμικούς Επιταχυντές).
Μια ακτινοθεραπευτική αγωγή μπορεί να είναι:
α) Ριζική- Βασική.
Χορηγείται ως μόνη αντινεοπλασματική θεραπεία με στόχο την ίαση του ασθενούς (πχ. κακοήθεια του προστάτη, του πρωκτού, του λάρυγγα και του ρινοφάρυγγα στα αρχικά στάδια της νόσου) .
β) Μετεγχειρητική -Ριζική.
Ακολουθεί την χειρουργική επέμβαση κυρίως στις περιπτώσεις που υπάρχουν ενδείξεις για αυξημένη πιθανότητα τοπικής ή και περιοχικής υποτροπής (πχ. διήθηση νεύρων, αγγείων και λεμφαγγείων, λεμφαδενικές μεταστάσεις, θετικά ή κοντινά χειρουργικά όρια κ.α.).
γ) Προεγχειρητική.
Όταν είναι απαραίτητη η σμίκρυνση ενός εκτεταμένου ανεγχείρητου όγκου σε χειρουργήσιμο και η υποσταδιοποίηση.
δ) Ακτινοθεραπεία συνδυασμένη με χημειοθεραπεία.
Ο συνδυασμός τους, στις περισσότερες περιπτώσεις βελτιώνει το θεραπευτικό αποτέλεσμα.
ε) Παρηγορητική-Αναλγητική-Ανακουφιστική.
Άμεση αντιμετώπιση των συμπτωμάτων προερχόμενα από την νόσο όπως ο πόνος, η αιμορραγία, η αποκατάσταση βατότητας βρόγχων και οισοφάγου, η πρόληψη παθολογικών καταγμάτων, η αντιμετώπιση συνδρόμου άνω κοίλης φλέβας και η πρόληψη-αντιμετώπιση συμπίεσης νωτιαίου μυελού από μεταστατικά νεοπλάσματα-μάζες μαλακών μορίων.
ζ) Ακτινοθεραπεία των μεταστάσεων.
Κυρίως εγκεφαλικών και οστικών μεταστάσεων.
Τοξικότητα και παρενέργειες της ακτινοθεραπείας
Η ακτινοθεραπεία, όπως και όλες γενικά οι θεραπευτικές μέθοδοι, είναι δυνατόν να προκαλέσει βλάβες. Η τοξικότητα της ακτινοθεραπείας αφορά σε διάφορες ανατομικές δομές, ιστούς και όργανα και εξαρτάται από τη θέση και την έκταση του ακτινοθεραπευτικού πεδίου, από το είδος της ακτινοθεραπείας, τη χορηγούμενη δόση ακτινοβολίας, (ημερήσια και συνολική δόση όγκου), τη διάρκεια της θεραπείας, την προηγηθείσα θεραπεία (χημειοθεραπεία, χειρουργική επέμβαση, επανακτινοβόληση μιας ανατομικής περιοχής), τη σύγχρονη χορήγηση χημειοθεραπείας, άλλα συνοδά νοσήματα που αναφέρονται στο ιστορικό του ασθενούς, το μηχάνημα και την τεχνική της ακτινοθεραπείας, την ιατρική γνώση και τη συνεχή ενημέρωση του θεράποντος ιατρού και φυσικά από την απόλυτη συμμόρφωση του κάθε ασθενή στις οδηγίες του θεράποντος ιατρού.
Οι παρενέργειες μπορεί να είναι πρώιμες (οξείες) ή απώτερες (χρόνιες).
• Οι οξείες παρενέργειες εμφανίζονται λίγο μετά την έναρξη της θεραπείας και συνήθως υποχωρούν μετά από λίγες εβδομάδες με το πέρας της ακτινοθεραπείας.
• Οι χρόνιες παρενέργειες, εμφανίζονται μετά από μήνες ή και χρόνια και συνήθως είναι μόνιμες.
Η τοξικότητα συνήθως εμφανίζεται στο δέρμα (ακτινική δερματίτιδα), πνεύμονα (ακτινική πνευμονίτιδα), νωτιαίο μυελό (ακτινική μυελίτιδα), γαστρεντερικό-ουροποιητικό σύστημα (ακτινική εντερίτιδα-κυστίτιδα) και αιμοποιητικό σύστημα (αιμορραγία, αναιμία, θρομβώσεις).
Τα μηχανήματα Ακτινοθεραπείας είναι γραμμικοί επιταχυντές, υψηλής ενέργειας που εκπέμπουν φωτόνια ή ηλεκτρόνια.
Σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας με την χρήση των σύγχρονων γραμμικών επιταχυντών:
α) Τρισδιάστατη Σύμμορφη Ακτινοθεραπεία (χρησιμοποιούνται πολλαπλά πεδία ακτινοβολίας ομοιόμορφης έντασης, το σχήμα των οποίων είναι τέτοιο που να προσαρμόζεται στον όγκο.
β) Ακτινοθεραπεία με χρήση πεδίων ακτινοβολίας διαμορφούμενης έντασης (IMRT) . Πρόκειται για τεχνική ακτινοβόλησης με χρήση πεδίων ακτινοβολίας διαμορφούμενης έντασης αλλά και σχήματος του όγκου στόχου.
γ) Απεικονιστικά καθοδηγούμενη ακτινοθεραπεία (IGRT). Εδώ πραγματοποιείται σε real-time, απεικόνιση και ακολουθεί ενδεχομένως η διόρθωση του πεδίου θεραπείας.
δ) Tomotherapy. Χρησιμοποιείται ένα σύνθετο σύστημα διαμόρφωσης της δέσμης ακτινοβόλησης που ελέγχεται από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με έναν αξονικό τομογράφο για συνεχή απεικόνιση της ακτινοβολούμενης περιοχής.
ε) Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία. Σημαίνει ο ακριβής εντοπισμός και η θεραπεία του όγκου στόχου στον τρισδιάστατο χώρο. Συνήθως χρησιμοποιείται σε μικρούς, καλά περιγεγραμμένους όγκους (ιδίως του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού, του πνεύμονος κ.α.), οι οποίοι συχνά δεν μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά. Γίνεται με εξειδικευμένους γραμμικούς επιταχυντές.
ζ) Θεραπεία με φορτισμένα σωματίδια. Χρησιμοποιούνται πρωτόνια ή ιόντα άνθρακα για να ακτινοβοληθούν όγκοι που απαιτούν εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια στόχευσης, εξαιτίας της θέσης τους και της γειτνίασης με ευαίσθητα όργανα. Η ακτινοβόληση με πρωτόνια αντί με φωτόνια (σ.σ. οι ακτίνες Χ που χρησιμοποιούνται στις άλλες μορφές ακτινοθεραπείας) πιστεύεται ότι επηρεάζει λιγότερο τους παρακείμενους υγιούς ιστούς. Γι’ αυτό λ.χ. η θεραπεία με πρωτόνια εφαρμόζεται σε παιδιά, καθώς και σε όγκους όπως το μελάνωμα στην ίριδα του ματιού ή οι καρκίνοι του εγκεφάλου.